گـوهری در دل کـویر

شاید برای آنان که ایران و جاذبه‌های طبیعی‌ا‌ش را ندیده‌اند، تصور شهر چهار‌فصل سخت باشد اما برای شهر، چهار‌فصل هم ملموس است. اگر اسم نیاسر را تاکنون نشنیده‌ایم حتماً اسم کاشان را شنیده‌ایم. گرمای کاشان و کویر خشک، اما زیبایی‌‌اش شهرت جهانی دارد. جالب اینکه نیاسر یکی از شهرهای کوهستانی و خوش آب و هوای همین دیار مردمان خونگرم است که نیم ساعت با کاشان فاصله دارد و دلهای تشنه کویریان و رهگذران را به سوی خود می‌کشاند. می‌‌خواهیم برایتان از این منطقه خوش آب و هوای ایران بنویسم.
نیاسر در ۳۵ کیلومتری شمال غربی شهر کاشان و در منطقه‌ای کوهستانی در ارتفاعات کرکس واقع شده است. بانی نیاسر، اردشیر اول است. نیاسر یک شهر تاریخی است که به خاطر آثار ارزشمند‌ش مثل آتشکده (متعلق به زمان اردشیر بابکان‌)، چشمه اسکندر (از قدیمی‌ترین چشمه‌های شناخته‌شده در ایران در ارتفاع ۱۶۸۰متربالای دریا)، باغ تالار (متعلق به دوره صفویه) و غار نیاسر (‌متعلق به دوره پارتیان) شهرت دارد. روستاییان به قسمت فوقانی روستا، «‌تا‌لار‌» و به قسمت پایینی «داراب» می‌گویند.

مرکز مهم تولید گلاب

شهر نیاسر یکی از سه مرکز مهم تولید گل‌محمدی، گلاب و عرقیات گیاهی شهرستان کاشان و کشور است. چنین ویژگی کم نظیری به سبب قرارگیری در دامنه‌ شرقی کوه‌های کرکس و وجود چشمه پرآب اسکندریه و قنات‌های زیاد است که محدوده‌ای به وسعت ۸۰۰ هکتار را به زیر کشت برده و با گسترش روش‌های مدرن آبیاری و کشاورزی به میزان زیادی قابل گسترش است. وجود اختلاف ارتفاعی به میزان ۲۰۰ متر باعث ایجاد چشم‌اندازهای بی‌نظیر و بسیار زیبایی شده است. قطرات ریز آب با عطر گل و سبزه درمی‌آمیزد و بر گونه‌ها می‌نشیند و نوازشگر روح و جان می‌شود و بدینسان آبشار زیبای نیاسر رخ می‌نمایاند و همه کویر را به سوی خویش می‌خواند.
محلات مسکونی شهر نیاسر در مساحتی بیش از ۸۰۰۰ هکتار از باغها و گلستان‌های اراضی زراعی پراکنده شده است. غار تاریخی رئیس و لایه کهن زیرین آن، چارتاقی، بافت تاریخی با عناصر، فضاها، راسته‌ها و بناهای عمومی و مسکونی متعدد و گوناگون، باغ‌های گسترده، گلستان‌های زیبا و قرارگیری در دامنه کوه به همراه چشمه اسکندریه و آبشار معروف آن و باغ و کوشک تالار، این شهر را به یکی از شهرهای تاریخی و گردشگری کشور تبدیل کرده است.

جذب کننده توریست

فاصله‌ کم شهر نیاسر با شهرهای اصفهان، کاشان، قم و تهران، جاذب جمعیت بسیاری از این شهرها شده است، هر چند که گردشگران خارجی بسیاری به همراه سایر ایرانی‌ها نیز از این شهر و جاذبه‌های آن بازدید می‌کنند به دلیل اینکه شهر نیاسر در حد وسیعی برای گردشگران و تورهای گردشگری داخلی و خارجی شناخته شده و همچنین به لحاظ ویژگی‌های متعددی که داراست، به تدریج با هجوم سرمایه‌داران، متقاضیان ساخت ویلا و سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی روبه‌رو می‌شود.
از آنجا که ادامه‌ حیات شهر بدون وجود باغات و گلستانها و محیط طبیعی آن ممکن نیست شهرداری نیاسر با هماهنگی استانداری و سازمان مسکن و شهرسازی استان اصفهان از ساخت و ساز غیرعرف محلی در بافت مسکونی و ساخت و سازهای غیربومی در باغات، مزارع و گلستان‌ها جلوگیری کرده اما کماکان روزانه با فشار زیادی برای تملک و تخریب آنها روبه‌رو است.

آتشکده نیاسر

یک ساختمان گنبدی‌شکل که روی صخره‌ای قرار گرفته و مشرف به بخش «تالار» روستاست، از دور خود‌نمایی می‌کند. این بنایی است که معتقدند به دستور اردشیر بابکان، موسس سلسله ساسانیان ساخته شده است. آتشکده، بنایی ۱۴در۱۴ متر و به‌صورت اتاقی به همراه یک گنبد است و در چهار طرف اتاق دیواری وجود ندارد.
نکته جالب توجه در ساختار آتشکده آن است که بعضی سنگهای به‌کار رفته در عمارت، برش قدیمی‌تر و متفاوتی نسبت به بقیه دارند. این سنگها از غاری که در قسمت جنوبی آتشکده وجود دارد، به‌دست آمده و این مسأله نشان‌دهنده قد‌مت بیشتر غار نسبت به آتشکده است.
چند متر پایین‌تر از آتشکده نیاسر، چشمه تمیز و خنکی جریان می‌یابد و به روستا می‌رود. این چشمه که چشمه اسکندر نام دارد، از قدیمی‌ترین چشمه‌های شناخته‌شده است که ۱۶۸۰ متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. همچنین آبهای روان از کنار آتشکده‌ها هم نیز جریان دارد.
یکی از آثار جالب و دیدنی نیاسر، چشمه نیاسر و یا چشمه اسکندریه است. آب این چشمه از پای آتشکده جاری می‌شود. آب پاک و زلال آن از میان شکاف سنگهای درون گودالی می‌جوشد. این چشمه یقیناً عامل اصلی ایجاد و تداوم تاریخ چند هزار ساله نیاسر بوده و اکنون نیز منشأ زیبایی‌های فراوان و منبع اصلی آب شهر و مزارع کشاورزی محل است.
آب این چشمه بسیار زلال و همسان با آب چشمه سلیمانیه فین است و پس از خروج از دل کوه و در مسیری نسبتاً طولانی بعد از عبور از باغ تالار و باغات به‌صورت آبشار بسیار زیبایی به پایین و به سمت شهر حرکت می‌کند.

غاری در دل کوه کرکس

غار نیاسر کاملاً دست‌ساز بشر است (به جز یک یا دو حفره طبیعی نزدیک ورودیها). که به جذاب بودن نیا‌سر افزوده است، به احتمال قریب به یقین غار یک معبد میترایی و متعلق به دوره پارتیان (اشکانیان) بوده است. بیشتر معابد میترایی در تاریکی مطلق ساخته شده‌اند. در تمام قسمت‌های داخلی غار، بقایای کنده‌کاریها روی دیوارها دیده می‌شود.
این غار از عجایب و نوادر آثار باستانی است و درحدود ۱۸۰۰ تا ۲۰۰۰ سال قبل در دل کوه کرکس و برفراز تپه‌های آهکی مشرف به نیاسر کاشان و احتمالاً با مقاصد آیینی و مذهبی به‌صورت تونل سنگی پرپیچ و خمی با ابزارهای ابتدایی کنده شده است.
این غار که به «غار ویس» شهرت دارد، قرن‌ها نامکشوف ماند و در هیچ یک از متون تاریخی و آثار تحقیقی قرون اخیر به رغم ذکر سایر بناهای تاریخی منطقه نظیر آتشکده نیاسر (بنا شده توسط اردشیر بابکان مؤسس سلسله ساسانیان) مورد اشاره قرار نگرفته است.
از شگفتی‌های این غار، انسان‌ساخت بودن آن است. کمبود هوا در هیچ نقطه‌ای از آن احساس نمی‌شود و حتی در عمیق‌ترین نقاط آن عمل تهویه به‌طور طبیعی انجام می‌گیرد. یکی از فرضیات درمورد منشاء تاریخی این غار بیانگر این است که درساخت آتشکده نیاسر از سنگ‌های تراشیده شده حاصل از کندن غار استفاده شده است. احتمالاً زمان حفر غار، پیش از ساخت آتشکده بوده است.
غار از سه طبقه شامل دو کانال، یک کانال حلقه‌ای‌‌شکل و یک کانال افقی تشکیل شده است. طول راهروها و اتاق‌های غار پیچیده نیاسر، تقریباً ۶۵۰ متر با ۴۵ چاه با عمق ۱۱۸ متر است. غار از ۲۳ اتاق با اندازه‌های مختلف با مساحت کلی ۱۷۶متر مربع تشکیل شده است. نکته جالب آن است که هوای داخلی غار درهیچ نقطه‌ای تغییر عمده پیدا نمی‌کند و حتی در عمیق‌ترین نقطه غار به خاطر ورودیهای متعدد، هوای تازه جریان دارد.
تردد در داخل غار نیاسر بسیار مشکل است و در بسیاری از مسیرها بایستی به‌حالت خزیدن حرکت کرد و بلند‌ترین نقطه غار یک متر و هفت سانت است.
حمام تاریخی و آسیاب آبی از دیگر آثار تاریخی این شهر هستند که نظر کارشناسان و تحقیقات به‌عمل آمده و نوع معماری به کاررفته در این بنا حکایت از آن دارد که این حمام و آسیاب در دوره صفویه بنا نهاده شده و وجه تسمیه آن نیز به همان دلیل است.

آیین قالیشویی

باغ تالار از آثار جالب و دیدنی شهر نیاسر است که در‌ختان کهنسال و بس رفیع آن زبانزد خاص و عام است. درختان سر به فلک کشیده و بسیار زیبا و دل انگیزی در این باغ قدیمی وجود دارد که از آب چشمه‌ اسکندریه سیراب می‌شوند. همچنین عمارت بسیار زیبا و بدیعی در این باغ بنا نهاده شده که به کوشک تالار معروف است.
شهر نیاسر یکی از مراکز سکونتی کهن سرزمین ایران است. آثار و بقایای بسیار همچون چارتاقی و غارنشینی و لایه زیرین آن نشانگر وجود تمدن و انجام مراسم و آیین‌های کهن است. با ورود اسلام به ایران و مسلمان شدن ساکنان منطقه، برخی از آیین‌های کهن تداوم یافته و یا در قالب مراسم اسلامی و مذهبی نمود یافته‌اند.
از مهمترین مراسم آیینی منطقه در شهر نیاسر می‌توان به اجرای مراسم آیینی قالیشویان در مشهد اردهال در جمعه دوم مهرماه هر سال، سوگواری امام سوم شیعیان در دهه محرم، مراسم آیینی روز ۲۱ ماه مبارک رمضان و ... اشاره کرد.
اگر برای سفر به کاشان رفتید، در ۳۵ کیلومتر مانده به این شهر زیبا، سری به نیاسر بزنید، پشیمان نخواهید شد...